समासा:
श्रुत
श्रुि: – अह दिं नम दि् नम विद्या
् या: आलयम्समयम्अनतिक्रम्य गच्छामि।
अनकुृति: – अहम्अपि प्रतिदिनं
विद्यालयंयथासमयंगच्छामि।
श्रुत
श्रुि: – किं त्वं जानासि यद व् सदे
ुवस्य सत:
ु क: आसीत?्
अनकुृति: – जानामि। वसदे
ुवसत:
ु श्रीकृष्ण: आसीत।
्
श्रुत
श्रुि: – मह्यं पी त: वर्ण: रोचते। स: अपि पीतम्अम्बरं धारयति स्म।
अनकुृति: – सत्यं व दसि। स: पीताम्बरं धारयति स्म अत: स: ‘पीताम्बर:’ इति नाम्ना
अपि प्रसिद्ध:। मया पठितं यत् कृष्ण: च बलराम: च यमनाया:
ु तटे
क्रीडत: स्म।
श्रुत
श्रुि: – मयापि पठितंयत्कृष्णबलरामौ यमनातटे
ु क्रीडत: स्म।
उपरिलिखितेषुसवं ादवाक्येष श्रुत
श्रुि: यानि वाक्यानि वदति तेषुरेखाि�त-पदानि पथकृ ्
पथकृ ् सन्ति परन्तु अनकुृति: यानि वाक्यानि वदति तेष वु ाक्येषुतानि एव रेखाि�त-पदानि
समस्तरूपेण (सं
क्षिप्तरूपेण) योजयित्वा प्रदर्शितानि सन्ति। यथा शब्दानां
पथकृ ्-पथकृ ्लेखनं
‘विग्रह:’ कथ्यतेतथैव समस्तरूपेण (सक्षिप्त ं रूपेण) वा लेखनं‘समास:’ इति कथ्यते।
समासानां
विभाजनंमख्ुयत: चतर्धा
ु भवति —
1. अव्ययीभाव:
2. तत्पुरुष:
्पु
3. द्वन्द्व:
4. बहु
व्रीहि:
(कर्मधारय: द्विग:
ुचेति तत्पुरुष-समास ्पु स्य एव द्वौ भेदौ स्त:।)